تا چند سال پیش افراد بسیار کمی در بازار سهام یا بورس فعالیت می‌کردند. طی سال‌های گذشته تمایل به حضور در این بازارها افزایش پیدا کرده است. از طرفی بازارهای جدیدی نیز مثل کریپتو کارنسی ایجاد شده است. فارکس، کریپتو، نزدک، بورس ایران و … از جمله بازارهای مالی مشهور هستند. برای کسب سود از این بسترهای معاملاتی باید علوم متنوعی را فرا گرفت که روانشناسی بازارهای مالی یکی از آن‌ها است.
جایگاه رفتار سرمایه‌گذار در روانشناسی بازارهای مالی
اگر از سرمایه‌گذاران پیرامون علت خرید سهام یا دارایی‌ها سوالاتی شود، اکثر جواب‌ها در یک عبارت مشخص خلاصه خواهد شد؛ کسب سود. این پاسخ بسیار کلی است. برای مثال میزان سود مورد انتظار برای یک سرمایه‌گذار خرد و یک شرکت سرمایه‌گذاری یکسان نخواهد بود. از طرفی استراتژی‌ها، کنش‌ها و واکنش‌های سرمایه‌گذاران نیز بسیار متفاوت است. بنابراین باید هدفی مشخص وجود داشته باشد و جزییات نیز تا حد امکان ترسیم شوند.
زمانی که هدف مشخص و نقشه راه وجود نداشته باشد، نمی‌توان از بحران‌ها و نوسان‌های بازار جان سالم به در برد. بازارهای مالی پیچیدگی‌های زیادی دارند. یک اشتباه ممکن است به قیمت از دست دادن تمام دارایی تمام شود.
روانشناسی بازارهای مالی رفتار کاربران در این حوزه را بررسی می‌کند. رفتار کاربران شامل تمام فعالیت‌هایی است که در بازار صورت می‌گیرد. این رفتارها علت‌ها و پیامدهای متفاوتی دارند. علم روانشناسی بازارهای مالی به ما کمک می‌کند تا در زمان بحران‌ها بتوانیم درک درستی از شرایط داشته باشیم و در صورت درگیر شدن با چالش‌های سخت بتوانیم تصمیمات درست و منطقی اخذ کنیم.
همه چیز به اطلاعات بستگی دارد
بزرگترین مشکل سرمایه‌گذاران بازارهای مالی، تسلیم شدن در برابر احساسات است. این عامل حتی تریدرهای حرفه‌ای و سرمایه‌گذاران کلان را نیز دچار چالش‌های فراوانی می‌کند.
احساسات ناشی از تجزیه و تحلیل ذهن از اطلاعات ورودی است. در نتیجه بروز احساسات را می‌توان نتیجه اولیه دریافت اطلاعات دانست. بنابراین باید در دریافت و توجه به اطلاعات بسیار دقیق و حساس باشیم. امروزه منابع بسیار زیادی جهت انتشار اخبار و محتوای مالی به وجود آمده است. منابع معتبر تلاش می‌کنند تا حقایق را به شکل اصولی و صحیح به مخاطب انتقال دهند. منابع غیرمعتبر نیز دائما در پی تحریک احساسات مخاطبان خود هستند.
یکی از شاخه‌های مهم علم روانشناسی بازارهای مالی توجه به اطلاعات دریافتی سرمایه‌گذار است. به بیان ساده می‌توان گفت همه اتفاقات از زمان دریافت داده‌ها و اطلاعات شروع می‌شود. اگر می‌خواهید سرمایه‌گذار یا تریدر موفقی شوید، باید از ذهن خود در برابر اطلاعات غیرمعتبر محافظت کنید.
وابستگی احساسی
روانشناسی بازارهای مالی یک عامل عجیب برای شکست‌ها پیدا کرده است. بسیاری از سرمایه‌گذاران به دلایل مختلف به یک سهم، دارایی یا ارز وابستگی احساسی پیدا می‌کنند. شاید این وابستگی نتیجه محاسبات غلط یا حتی غرور باشد. سهامداران و تریدرها دائما در حال اصلاح پرتفوی خود هستند. در این میان برخی افراد یک یا چند سهم را برای مدت طولانی نگه می‌دارند و به جای گوش دادن به تحلیل‌های علمی و منطقی، از روی احساس تصمیم به وفاداری به سهم می‌گیرند.
گرچه در ابتدا این مشکل بسیار پیش‌پاافتاده و مبتدیانه به نظر می‌رسد اما بسیاری از سرمایه‌گذاران دچار همین مشکل شده‌اند. در نتیجه باید دائما آینده سهام و دارایی‌های سبد سرمایه را تجزیه و تحلیل کنید و در صورتی که نتیجه به دست آمده با داده‌های گذشته مغایرت داشت، در عقب‌نشینی از تصمیمات درنگ نکنید. بازارهای مالی محل فعالیت افراد منطقی است. آدم‌های احساسی در این بازارها راه به جایی نخواهند برد.
تقلید
یکی از نکاتی که همیشه در مبحث روانشناسی بازارهای مالی مطرح می‌شود، خودداری از تقلیدهای بی‌اساس است. امروزه حساب‌هایی با نام کپی‌تریدینگ در کارگزاری‌ها وجود دارد که بر پایه تقلید معاملات طراحی شده‌اند. گرچه سرمایه‌گذاری در این حساب‌ها ممکن است منجر به سودآوری شود اما همیشه باید نسبت به تقلید بسیار محتاط بود. تقلید معاملاتی حتی اگر از روی دست تریدرهای حرفه‌ای نیز صورت گیرد باز هم ممکن است به شکست و تحمیل خسارت منجر شود. بنابراین سرمایه‌گذار باید تا حد امکان آگاهی خودش را افزایش دهد و تنها به اطلاعات و رفتارهای معاملاتی اشخاص معتبر اعتماد نکند.
بیشتر بخوانید: فناوری بلاک چین چیست؟
چطور بفهمیم که سرمایه‌گذاری احساسی هستیم؟
شاید در وهله اول هر شخصی ادعا کند تصمیماتش منطقی است و هیچ گاه تسلیم احساسات نمی‌شود. با این حال اکثر سرمایه‌گذاران آماتور رفتارهای احساسی هستند. برای آن که بفهمیم رفتار ما در بازارهای مالی احساسی است یا خیر می‌توانیم موارد زیر را بررسی کنیم.
فروش سهم به محض افت قیمت
اگر با مشاهده رنگ قرمز نمودار سریعا به فکر فروش سهم می‌افتید، شما یک فرد احساسی هستید. شاید در بسیاری از مواقع بتوانید با احساسات غریزی خود مقابله کنید اما ممکن است در مواقع حساس و بحران‌های بزرگ این احساس شما را نسبت به فروش غیرمنطقی دارایی قانع کند.
قضاوت آینده
اگر نگران افت‌های احتمالی در آینده هستید یا خوش‌بینی بی‌پایه و اساسی در مورد افزایش قیمت سهم دارید، شما درگیر احساسات شده‌اید. پیش‌بینی قیمت و تجزیه و تحلیل بازار بخشی از فعالیت‌های یک سرمایه‌گذار است اما نباید این کارها باعث بر هم خورد تمرکز شما شود. به یاد داشته باشید در بازارهای مالی هیچ چیز قطعی نیست.
وسواس در بررسی قیمت‌ها و ارزش سهام
اگر ذهنتان دائما به شما دستور می‌دهد قیمت‌ها را چک کنید یا ارزش سهام را بسنجید، باید فکری به حال مقابله با این احساسات بکنید. این نوع وسواس شما را از تفکر منطقی دور خواهد کرد. افرادی که چنین مشکلی دارند نمی‌توانند در زمان نوسان نمودارها و بروز هیجان‌ها کنترلی روی افکارشان داشته باشند.
توجه زیاد به اخبار
هر سرمایه‌گذار باید بخشی از زمان خود را صرف توجه به اخبار بازار کند اما این موضوع نباید تمرکز شما را به هم بزند. درگیری شدید فکری و صرف زمان زیاد در طول روز برای خواندن اخبار به شما کمکی نخواهد کرد.
راهکارهای روانشناسی بازارهای مالی برای مبارزه با احساسات
راهکارهای متنوعی توسط متخصصان روانشناسی بازارهای مالی برای کنترل احساسات و رسیدن به اهداف و سودآوری توصیه شده است. تشکیل سبدهای سرمایه‌گذاری، تدوین استراتژی و برنامه زمانی، تخصیص بودجه مناسب به بازارهای مالی، پرهیز از تزریق تمام سرمایه به بازار، شروع سرمایه‌گذاری با مبالغ کم، پذیرش شکست و افزایش آگاهی از شرایط بازار از جمله کارهایی است که می‌تواند به ما در کسب سود و جلوگیری از ایجاد خسارت کمک کند.
جمع‌بندی
روانشناسی بازارهای مالی تلاش می‌کند تا نقش احساسات در شکست‌ها را مشخص کرده و راهکارهایی برای جلوگیری از این اتفاق ارائه دهد. مهمترین عامل عدم موفقیت در بازارهای ملی غلبه احساسات بر افکار منطقی است. بزرگترین و حرفه‌ای‌ترین سرمایه‌گذاران نیز گاهی در مقابل احساسات تسلیم شده‌اند. بنابراین تمرین راهکارهای مقابله با این پدیده خطرناک یک امر ضروری برای تمام کسانی است که قصد دارند سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی را آغاز کنند. روزی که احساسات شما نتوانند روی تصمیماتتان اثر بگذارند، اولین روز کسب درآمد خواهد بود.
